ÇATALHÖYÜK- Konya, Çumra
Çatalhöyük,
1958 yılında James Mellaart, David French ve arkadaşları tarafından bulunmuş,
Doğu ve Batı Çatalhöyük olarak adlandırılmış iki ayrı yerleşim yeridir.
Çatalhöyük, Dünyada Neolitik Çağın en büyük ve en korunmuş yerleşimlerinden biridir. 9 000 yıl önce başlayan Anadolu Neolitik yaşamının anlaşılmasına olanak sağlamaktadır. Arkeolojik kazılardan sağlanan buluntular Çatalhöyük'te insanların sokak kullanmadıklarını ve damların üstünde yaşadığı eşsiz bir şehir sunmaktadır. Çatalhöyük aynı zamanda 5 000 - 8 000 arası insanın eşitlikçi bir toplum içinde yaşadığı nı düşündürmektedir.
Bu yerleşim alanında Neolitik Çağa ait duvarlar, ocaklar, mezarlar ve yaşam alanları hakkında fikir sahibi olunmaktadır.
Çatalhöyük,
insanların ilk yerleşik hayata geçtikleri ve çiftçiliğe başladıkları 9 000 yıl
öncesine tarihlenen yoğun nüfuslu yerleşmelerden biridir. Burada birbirine
bitişik kerpiç evlerde 8 000’e yakın insan yaşamıştır. Evlerin aralarında sokaklar
yoktur, insanlar evlerine çatılardan
girmişlerdir. Çatalhöyük halkı ölülerini yaşadıkları evlerin oturma alanları altına, eşiklerine
gömmüşler, evlerinin içine vahşi hayvanların ayrıntılı resimlerini yapmış, aynı
zamanda bu hayvanların boynuz ve kafataslarını belli mekanlarına yerleştirmiş
ve muhafaza etmişlerdir.
Doğu
Çatalhöyük, Neolatik Çağda M.Ö. 7 400 ile 6 000 yılları arasında;
Batı Çatalhöyük
ise Kalkolitik Çağda M.Ö. 6 000 ile 5 500 yılları arasında iskan edilmiştir.
Çatalhöyük,
UNESCO Dünya Mirası listesinde yer almaktadır.
1961-1963 ve 1965 yılında James Mellaart tarafından kazı
çalışması höyükte, 1993 yılından günümüze Prof. Dr. Ian Hodder başkanlığında
uluslar arası bir ekip tarafından kazı çalışmaları devam ettirilmektedir.
Çatalhöyük
kazılarında ele geçen obsidiyenler, seramik kaplar, ana tanrıça ve hayvan
figürleri gibi buluntular,
Konya Arkeoloji müzesi
ve
Ankara Anadolu
Medeniyetleri Müzesi
’nde
sergilenmektedir.
Çatalhöyük sakinleri, 3 500 ile 8 000 kişi arasında bir nüfus barındıran bir kasabada bir araya gelmişlerdi. Aileler, yoğun bir şekilde bir araya toplanmış kerpiç evlerde yaşamaktaydılar..
Günlük yaşam ve genel faaliyetler evlerin içi kadar damlarda da geçmekteydi. Damdan dama hareket ahşap merdivenler aracılığla sağlanmaktaydı. Bazı alanlar sokakları andırmakta, ancak buraların evsel atığın depolandığı alanlar olduğu ya da koyun, keçi yavrularının tutulduğu yerler olarak kullanıldığı görüşü hakimdir.
Çatalhöyük'ün bilinen bir merkezi yönetimi, törensel merkezi ya da kamusal binaları yoktur.
Çatalhöyük'ün 1 400 yıllık varoluşu süresince hiçbir saldırı veya savaş izi yoktur. Bu çatıdan girişli, bir araya sıkışmış evlerin savunma amaçlı olmadığını düşündürür.
Höyük, eski evlerin yıkılıp üzerlerine yenilerinin inşa edilmesiyle üst üste sıralanan ev tabakalarından oluşuyordu. Evlerin arasında sokaklara rastlamayan kazı ekibi, Çatalhöyük sakinlerinin evlerine çatıdan girdikleri sonucuna varmışlardır.
Her geçen yıl, heyecan verici yepyeni buluşlar, Çatalhöyük'te yaşayan insanların daha iyi anlaşılmasını sağlamaktadır.
Çatalhöyük yerleşimi ve yerleşiminin çevresi
Evlere normal bir şekilde kapıdan değil çatıdan girilmektedir. Evler kerpiç ve harçtan yapılıyordu, harç kerpiçlerden daha açık bir renktedir. Çatalhöyük arkeologları evlerde ne tür faaliyetlerin gerçekleştiği hakkında araştırmalar yapıyorlar, evleri farklı açılardan araştırmak için çeşitli teknikler kullanıyorlar.
Verilerin yeniden analiz edilmesi, figürlerin yeniden değerlendirilerek bu figürlerin Çatalhöyük insanları için ne anlam ifade ettiğinin yeniden yorumlanmasına olanak sağlamıştır.
Yeniden yapılan yorumlamalar, figürlerin ölüm ve av ritüelleri ile arasında bağ olduğunu ortaya çıkarmıştır.
Biir başka görüş, figürlerin yerleşimdeki kabile ya da akraba gruplarının var oluşlarını belirtme amaçlı olduğu yönündedir.
Çatalhöyük'ün en ünlü özelliklerinden biri, evlerde bulunan düzinelerce duvar resmi ve yontudur. Bunlar bize Yeni Taş Çağı yerleşimcilerinin betimlenen andaki hayat deneyim ve düşüncelerini inceleme fırsatı sunmaktadır ve kalıcı topluluklar halinde yerleşmeyi seçme nedenleri hakkında fikir verebilir/ vermektedir.
Duvar resimleri her evde bulunmamakta ve sadece ana odada bulunmaktadır.
Birçok bilim dalından bir araya gelmiş uzmanları ve bir dizi bir dizi bilimsel tekniği birleştiren Hodder'in ekipleri, Çatalhöyük'ün zengin sanat ve sembolizm tarihini, içinde geliştiği sosyal ekonomik ve çevresel bağlamda birlikte ele almaktadırlar.
Çatalhöyük çevre bitkileri
Çatalhöyük yenilikçi arkeolojik araştırmalarda önde gelmekte ve bu önde eşsiz olmaya adaydır. Birçok arkeolojik kazı alanında buluntuların yerinde incelenmesi mümkün değilken, Çatalhöyük'te çıkartılan buluntular yerleşim içerisinde bulunan labaratuarlarda uzmanlar tarafından hemen incelenebilmektedir.
Hayvan Kalıntıları Labaratuarı; hayvanların nerede toplandıkları, bakıldıkları, avlandıkları ve yenildiğini anlamak için hayvan kemiklerini incelemektedir. Ayrıca kemiklerin çeşitli alet ve takılarda nasıl kullanıldığı da incelenmektedir.
Konservasyon Labaratuarı; duvar resimleri ve heykelcikler gibi kolay kırılabilecek nesnelerin taşınmasından ve korunmasından sorumludur. Ayrıca konservatörler yerleşimdeki yapıları ve patika yolunun bakımını sağlamaya da yardımcı olmaktadır.
Taş Labaratuarı; kazı alanından çıkarılan öğütme taşları, baltalar ve obsidisyen aletler gibi tüm taş materyalleri incelemektedir.
Arkeobotani Labaratuarı; insanların ne yediklerini, hangi birkileri yetiştirdiklerini ve yakacak olarak ne kullandıklarını öğrenebilmek için bitki kalıntılarını incelemektedir.
Kil Labaratuarı; çanak, çömlek, kil toplar, mühürler gibi tüm kil materyalleri incelemektedir.
İnsan Kalıntıları Labaratuarı; kazı alanında bulunan mezarların ve insan kemiklerinin kazılıp çıkarılması, işlenme ve yorumlanmasından sorumludur.
Buluntular Labaratuarı; kazı alanından çıkartılan tüm malzemelerin kayıt altına alınmasından sorumludur.
NOT; bilgiler Çatalhöyük kazı alanı ve kazı alanı içinde konuşlandırılmış müzedeki bilgi levhalarından aktarılmıştır.
Çatalhöyük alanı; müzesinden ve
kazı alanından fotoğraflar, 4 Haziran
2017 tarihi itibariyle kazı alanında uluslararası nitelikte kazı ekibi
çalışmalarını sürdürmektedir.
F.Nuray Altuğ
